«Аккош күле» урман паркында җәяүлеләр һәм чаңгы маршрутлары белән экологик сукмак барлыкка киләчәк

Йөзьеллык урманда казанлылар республиканың Кызыл китабына кертелгән кошларны һәм хайваннарны күзәтә алачак

Фото: Денис Гордийко

(Казан шәһәре KZN.RU, 24 нче октябрь). Казанның «Аккош күле» урман паркында 2024 елда экологик сукмак барлыкка киләчәк. Аның җәяүлеләр, ә кыш көне 2-5 км озынлыктагы чаңгы маршрутлары челтәре булачак. Йөзьеллык урманда казанлылар республиканың Кызыл китабына кертелгән кошларны, хайваннарны һәм үсемлекләрне күрә алачак.

Сукмак урман паркының төньяк өлешендәге биологик төрлелекне комплекслы тикшерү нәтиҗәләре буенча төзеләчәк. Аны 2023 елның май–сентябрь айларында ТР Фәннәр академиясе, КФУ һәм Идел-Кама дәүләт табигый биосфера тыюлыгы белгечләре төркеме үткәрде. Галимнәр урман паркының төньяк өлешендә флора һәм фаунаның күп төрләре барлыгын, шул исәптән атмосферасы пычранган урыннарда үсми торган сирәк һәм саклана торган үсемлекләр булуын ачыклаган.

Урманнарның мондый торышы техноген йөкләнеш кичермәгән яшел зоналарга хас: урман паркында агачларның уртача яше 80-120 ел тәшкил итә, ә үсемлекләр арасында мүк һәм лишайник күзәтелә, алар һава чисталыгы индикаторы булып хезмәт итә.

Гомумән, планлаштырылган экологик сукмак территориясендә һәм аның тирәсендәге участокларда 17 төр үсемлек, 43 төр кош, шул исәптән күчмә кошлар, имезүчеләрнең биш төре, сөйрәлүчеләрнең дүрт төре һәм Татарстанның Кызыл китабындагы җир-су хайваннарының өч төре яши. Казанлылар биредә кызылтүшләрне һәм бакча чыпчыгын, ак куяннарны, сусарны, ләтчәне, шулай ук яшәү рәвеше урман паркында төнге экскурсияләр үткәрү мөмкинлеге бирә торган ярканатларны күрә алачак. Шәһәрлеләрнең игътибарын 167 яшьлек имән, 80 яшьлек каеннар, гасырлар буе үскән таллар да җәлеп итәчәк. Яшел зонаның төньяк өлешендә барлыгы 383 төр үсемлек күзәтелгән – бу Татарстан флорасының 23,8% ы. Урман паркының умырткасызлары фаунасында сөякчәннәр, үрмәкүчләр, тараканнар – фитоценозның имин хәлен күрсәтүче индикаторлар очрый.

Экосукмакта навигация элементлары һәм мәгълүмати модульләр урнаштыру планлаштырыла. Җәяүлеләр маршрутларының бер өлеше «ТР Шәһәрләре үсеше институты» фонды тарафыннан эшләнгән 350 километрлы маршрут – Идел сукмагы буйлап узачак.

«Эшләнә торган экологик сукмак бер-берсеннән 1,5 километр ераклыкта урнашкан табигый урман массивының һәм эре технологик яктан катлаулы предприятиенең («Казаноргсинтез») тотрыклы яшәвенең дәлиле булачак», - дип билгеләп үтте география фәннәре докторы, ТР Фәннәр академиясенең Экология һәм җир асты байлыкларыннан файдалану проблемалары институтының фәнни эшләр буенча директор урынбасары, тикшеренү җитәкчесе Дмитрий Иванов.

«Казаноргсинтез» экологик сукмагы «Экотропа СИБУРа» проектының дәвамы булачак. Беренче шундый проект 2015 елда Тобольскида Россия Фәннәр академиясенең Урал бүлеге белән берлектә «ЗапСибНефтехим» янында гамәлгә ашырылган. 2022 елда Амур өлкәсенең Свободный шәһәрендә экологик сукмак элеккеге Амур урман тәҗрибә станциясе дендрарие территориясендә булдырылган.

Шулай ук тикшеренү барышында Фәннәр академиясе галимнәре узган гасырның 50-60 еллары чигендә «Казаноргсинтез» төзелеше элек бер сулык булган Зур һәм Кече Тирән күлләрнең уникаль комплексын ләмләнүдән саклап калганлыгын раслаучы дәлилләр тапканнар. Күлләрне төньяктан ачыла торган зур чокырның конусы бүлгән. 1914 елда күл казанлыгына Идел террасы сөзәклеге буйлап югарыда көчәйгән эрозия китереп чыгарган яңа актив чокыр килеп керә. Ул вакытта хәзерге «Казаноргсинтез» заводы районында күпләп үстерелгән карабодай үсентеләре яз көне кар сулары астында калган. Басуларны кар суларыннан азат итәр өчен, халык иң якын урманда, тау битеннән түбәнрәк, дренаж канавы казыган. Эрегән су юлы агым буенча түбәнрәк ике километр озынлыктагы ерым барлыкка китергән. Күлләр арасындагы араны барлыкка китереп, ерым тарафыннан юдырылган туфракның гомуми күләме 1,6 млн кубометр тәшкил итә. 1950 еллар ахырында 1960 еллар башында, аның өске өлешендә «Казаньоргсинтез» төзелеше башлангач, ерымның үсеше туктала, һәм бер үк вакытта территориягә урман утырту буенча эш башкарыла. Завод төзелеше күлләрне тулысынча ләмләнүдән саклап кала.

Шулай ук укыгыз

Барлык яңалыклар

<div class="detail-picture"> <img src="https://kzn.ru/upload/iblock/b19/b19a0cf976eaf582322c57ef3ddd6ef7.jpg"> Фото: Денис Гордийко </div> (Казан шәһәре KZN.RU, 24 нче октябрь). Казанның «Аккош күле» урман паркында 2024 елда экологик сукмак барлыкка киләчәк. Аның җәяүлеләр, ә кыш көне 2-5 км озынлыктагы чаңгы маршрутлары челтәре булачак. Йөзьеллык урманда казанлылар республиканың Кызыл китабына кертелгән кошларны, хайваннарны һәм үсемлекләрне күрә алачак. Сукмак урман паркының төньяк өлешендәге биологик төрлелекне комплекслы тикшерү нәтиҗәләре буенча төзеләчәк. Аны 2023 елның май–сентябрь айларында ТР Фәннәр академиясе, КФУ һәм Идел-Кама дәүләт табигый биосфера тыюлыгы белгечләре төркеме үткәрде. Галимнәр урман паркының төньяк өлешендә флора һәм фаунаның күп төрләре барлыгын, шул исәптән атмосферасы пычранган урыннарда үсми торган сирәк һәм саклана торган үсемлекләр булуын ачыклаган. Урманнарның мондый торышы техноген йөкләнеш кичермәгән яшел зоналарга хас: урман паркында агачларның уртача яше 80-120 ел тәшкил итә, ә үсемлекләр арасында мүк һәм лишайник күзәтелә, алар һава чисталыгы индикаторы булып хезмәт итә. Гомумән, планлаштырылган экологик сукмак территориясендә һәм аның тирәсендәге участокларда 17 төр үсемлек, 43 төр кош, шул исәптән күчмә кошлар, имезүчеләрнең биш төре, сөйрәлүчеләрнең дүрт төре һәм Татарстанның Кызыл китабындагы җир-су хайваннарының өч төре яши. Казанлылар биредә кызылтүшләрне һәм бакча чыпчыгын, ак куяннарны, сусарны, ләтчәне, шулай ук яшәү рәвеше урман паркында төнге экскурсияләр үткәрү мөмкинлеге бирә торган ярканатларны күрә алачак. Шәһәрлеләрнең игътибарын 167 яшьлек имән, 80 яшьлек каеннар, гасырлар буе үскән таллар да җәлеп итәчәк. Яшел зонаның төньяк өлешендә барлыгы 383 төр үсемлек күзәтелгән – бу Татарстан флорасының 23,8% ы. Урман паркының умырткасызлары фаунасында сөякчәннәр, үрмәкүчләр, тараканнар – фитоценозның имин хәлен күрсәтүче индикаторлар очрый. Экосукмакта навигация элементлары һәм мәгълүмати модульләр урнаштыру планлаштырыла. Җәяүлеләр маршрутларының бер өлеше «ТР Шәһәрләре үсеше институты» фонды тарафыннан эшләнгән 350 километрлы маршрут – Идел сукмагы буйлап узачак. «Эшләнә торган экологик сукмак бер-берсеннән 1,5 километр ераклыкта урнашкан табигый урман массивының һәм эре технологик яктан катлаулы предприятиенең («Казаноргсинтез») тотрыклы яшәвенең дәлиле булачак», - дип билгеләп үтте география фәннәре докторы, ТР Фәннәр академиясенең Экология һәм җир асты байлыкларыннан файдалану проблемалары институтының фәнни эшләр буенча директор урынбасары, тикшеренү җитәкчесе Дмитрий Иванов. «Казаноргсинтез» экологик сукмагы «Экотропа СИБУРа» проектының дәвамы булачак. Беренче шундый проект 2015 елда Тобольскида Россия Фәннәр академиясенең Урал бүлеге белән берлектә «ЗапСибНефтехим» янында гамәлгә ашырылган. 2022 елда Амур өлкәсенең Свободный шәһәрендә экологик сукмак элеккеге Амур урман тәҗрибә станциясе дендрарие территориясендә булдырылган. Шулай ук тикшеренү барышында Фәннәр академиясе галимнәре узган гасырның 50-60 еллары чигендә «Казаноргсинтез» төзелеше элек бер сулык булган Зур һәм Кече Тирән күлләрнең уникаль комплексын ләмләнүдән саклап калганлыгын раслаучы дәлилләр тапканнар. Күлләрне төньяктан ачыла торган зур чокырның конусы бүлгән. 1914 елда күл казанлыгына Идел террасы сөзәклеге буйлап югарыда көчәйгән эрозия китереп чыгарган яңа актив чокыр килеп керә. Ул вакытта хәзерге «Казаноргсинтез» заводы районында күпләп үстерелгән карабодай үсентеләре яз көне кар сулары астында калган. Басуларны кар суларыннан азат итәр өчен, халык иң якын урманда, тау битеннән түбәнрәк, дренаж канавы казыган. Эрегән су юлы агым буенча түбәнрәк ике километр озынлыктагы ерым барлыкка китергән. Күлләр арасындагы араны барлыкка китереп, ерым тарафыннан юдырылган туфракның гомуми күләме 1,6 млн кубометр тәшкил итә. 1950 еллар ахырында 1960 еллар башында, аның өске өлешендә «Казаньоргсинтез» төзелеше башлангач, ерымның үсеше туктала, һәм бер үк вакытта территориягә урман утырту буенча эш башкарыла. Завод төзелеше күлләрне тулысынча ләмләнүдән саклап кала.