Сергей Мухачев: «Максатыбыз – безнең географик зонага хас табигый берләшмәләрне торгызу»

Сергей Мухачев: «Максатыбыз – безнең географик зонага хас табигый берләшмәләрне торгызу»

<p> </p> <div class="detail-picture"> <img src="https://kzn.ru/upload/iblock/23c/MMB_5745_870.jpg"> <p class="detail-picture__caption"> Фото: <span style="color: #8e8e8e;">Марат Мугинов</span> </p> </div> <p> <span style="color: #3d3d3d;">(Казан шәһәре KZN.RU, 3-нче сентябрь, Алинә Бережная) Торфяной бистәсендәге яңа питомник территориясендә быел себер ирисының 640 тамыры утыртылды һәм сабакчалы имән үстерергә планлаштыралар, алар киләчәктә беренче үсеш алган урыннарга күчереләчәк. Шул ук вакытта активистлар Казан болыннарында экологик парклар булдыруны тәкъдим итә, анда шәһәр халкы йөри һәм үсемлекләрнең сирәк төрләрен карый алачак. Шәһәрдә флораның кызыл китап вәкилләренең бердәм нөсхәләрен кайда очратырга мөмкин булуы, Казан шәһәрендә үсемлекләрнең исән калуына кыргый карлыган һәм сабакчалы имән популяциясен торгызу планнары турында KZN.RU порталы укучыларына питомник булдыру инициаторы, галим, техник фәннәр кандидаты Сергей Мухачев сөйләде.</span> </p> <h3> <b><span style="color: #222222;">«Казанда с</span></b><b><span style="color: #222222;">әхләбчәләр</span></b><b><span style="color: #222222;"> гаиләсенең төрләре кимеде»</span></b> </h3> <p align="center"> <span style="color: #3d3d3d;"> </span> </p> <div class="detail-picture"> <img width="870" src="https://kzn.ru/upload/iblock/b10/5993f7e6_e249_4048_b527_611f44c86e0f.jpg" height="392"> <p class="detail-picture__caption"> <br> </p> </div> <b><span style="color: #3d3d3d;">Сергей Герман улы, Татарстанда һәм Казанда сирәк очрый торган үсемлек төрләре күпме? Алар юкка чыгуларын дәвам итәләрме яки популяция торгызыламы?</span></b> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">С.М.: </span></b><span style="color: #3d3d3d;">Әйе, сирәк төрләр күп, аларның популяцияләре үзләрен төрлечә тота, бу тышкы факторга бәйле. Мәсәлән, соңгы елларда Казанда сәхләбчәләр семьялыгының төрләре кимеде – йомыркасыман тайник, иткызыл бармактамыр, ике яфраклы төнге миләүшә.</span> </p> <p> <span style="color: #3d3d3d;">Сирәк очрый торган төрләрне үстерү тирәлек шартларына аерым таләпләр куя. Казансу ярын карасаң, полоса белән, дымлылык дәрәҗәсенә карап, себер ирисы, иткызыл бармактамыр, киң яфраклы йод </span><span style="color: #3d3d3d;">үләне</span><span style="color: #3d3d3d;"> үсә. Ләкин сусаклагыч су биеклегенең тирбәнешен китереп чыгара һәм популяциянең бер өлеше һәлак була.</span> </p> <p> <span style="color: #3d3d3d;">Әгәр шартлар уңай булса – алар исән кала, ләкин су китү һәм көчле эсселек килү белән, алар корый һәм үлә. Үсемлекләр популяциясенең табигый яңаруы сазлы иристан тыш хәл ителми – ул күпкә җайлашканрак.</span> </p> <p> <span style="color: #3d3d3d;">Шулай ук үсемлекләрнең үсеш тизлеге дә зур әһәмияткә ия. Мәсәлән, киң яфраклы камыш тар яфраклы камыш белән кысрыклана, ул төрле уңайсыз факторларда да бик тиз үсә һәм тотрыклырак. Ә себер ирисы өчен су тирбәлешләреннән тыш, территориянең гөлҗимеш һәм усак үсеп китүе куркыныч булып тора.</span> </p> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">Казанда сирәк очрый торган үсемлек төрләрен кайда очратырга була?</span></b> </p> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">С.М.: </span></b><span style="color: #3d3d3d;">Казансуның бөтен яр буе территориясендә себер ирисы үсә, ул Су спорт төрләре сарае каршындагы утрауда һәм Торфяной бистәсе янындагы үзәндә бар. Вак абага – кәрлә абага – Рус-Немец Швейцариясендә һәм Торфяной бистәсе янында үсә. Ике яфраклы төнге миләүшә яшел зонада Гаврилов урамында очратырга була, әмма быел бу үсемлекнең бер генә нөсхәсен дә тапмадык. Күләгә сыраҗы Рус-Немец Швейцариясендә үсә, сүз уңаеннан, бу аның Татарстанда үсүенең бердәнбер урыны.</span> </p> <h3> <b><span style="color: #222222;">«Без сабакчалы имән үстерүне яңартырга телибез»</span></b> </h3> <p align="center"> </p> <div class="detail-picture"> <img src="https://kzn.ru/upload/iblock/83b/MMB_5745.jpg"> <p class="detail-picture__caption"> <br> </p> </div> <b><span style="color: #3d3d3d;">Күптән түгел Торфяной бистәсендә сирәк очрый торган үсемлекләр өчен питомник ачылды. Аны төзү идеясе ничек барлыкка килде?</span></b> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">С.М.: </span></b><span style="color: #3d3d3d;">Идея үзе күптән барлыкка килде. 2003 елдан башлап без себер ирисы белән эшлибез (Себер ирисы - ред. искәрмәсе) һәм безнең куәтләр аның популяциясен торгызу өчен җитми. Шуңа күрә аны үстерү өчен зуррак мәйданчык булсын өчен питомник булдыру идеясе туды. Мин Казан Мэрына безгә урын бирүләрен сорап мөрәҗәгать иттем, 4 сутый сорадым, ә алар 4 гектар бирде. Шулай итеп питомник ясау идеясе барлыкка килде.</span> </p> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">Нәкъ менә шушы урынны сайлау нәрсә белән бәйле?</span></b> </p> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">С.М.: </span></b><span style="color: #3d3d3d;">Бу территориядә сазлы урын, кешеләр сирәк килә. 2016 елда без биредә себер ирисын утыртып карадык инде, аларның 50%-ы яраклашты һәм быел алар беренче тапкыр чәчәк атты. Шулай булгач, монда шартлар яхшы. Моннан тыш, Торфяной янындагы түбәнлектә соңгы участокларның берсе калды, анда әле иткызыл бармактамыр очрый, дөресрәге, нибары 8 данә генә, ләкин аның популяциясен яңадан торгызуга өмет бар.</span> </p> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">Сез питомникта нинди үсемлекләр утырттыгыз инде, ә кайсыларын планлаштырасыз?</span></b> </p> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">С.М.: </span></b><span style="color: #3d3d3d;">Быел без себер ирисының 640 тамырын утырттык. Аңлыйсызмы, бу бик авыр процесс. Узган ел сентябрьдә без орлыклар җыйдык, үсемлекләрне махсус климат камераларында үстердек, шуннан соң үсентеләрне җиргә утырттык. Бу үсентеләрдән беренче орлыклар 2024-2025 елларда гына барлыкка киләчәк.</span> </p> <p> <span style="color: #3d3d3d;">Быел имән чикләвеге утыртырга уйлыйбыз әле. Без сабакчалы имән үстерүне торгызырга телибез. Беренче бөтендөнья сугышына кадәр Казансу ярында имәнлекләр булган, узган гасырның егерменче еллар башында аларны торф чыгарганда кискәннәр. Агачларның орлыклары урманнарда калган, һәм алар Торфяной бистәсе янында сазлыклы урында үсеш алган. Һәм менә хәзер монда йөзьеллык урман, анда 180-ләп имән һәм шулкадәр үк карт юкә үсә. Һәм тагын шунысы кызык... Без имән тамырларында саз ирисы үсүен күрдек. Бу имәннең дымлы шартларга яраклашканлыгы турында сөйли. Бу имәннәрдән без имән чикләвеге җыярга һәм аларны питомникта үстерергә телибез. Аннары үсентеләрне паркта утыртачакбыз, ул агым буенча түбәнрәк, элек имәнлек булган Су спорт төрләре сарае янында төзеләчәк.</span> </p> <p> <span style="color: #3d3d3d;">Ә гомумән, бик күп нәрсәләр үстерергә телибез, мәсәлән, кыргый карлыган төрен үрчетергә телибез, ул Гаврилов урамында – бердәнбер урында сакланып калган, анда 7-8 куак бар. Шулай ук, планда вак абага һәм сәхләбчә төрләрен үрчетү, әмма катлаулылык шунда ки, алар туфрак микроорганизмнары белән симбиозда яши, ә микоризаны аерым үстерү бик катлаулы.</span> </p> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">Казанның кайсы урыннарында питомниктан үсемлекләр утыртачаксыз?</span></b> </p> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">С.М.:</span></b><span style="color: #3d3d3d;"> Без хәзер утырта торганнар – ул орлык плантациясен бирәчәк материал. Питомник орлыклар җыюны җиңеләйтәчәк. Алга таба үсеш алар өчен уңайлы шартларга күчәчәк. Мәсәлән, Себер ирисының популяциясен Торфяной поселогы астында, Рус-Немец Швейцариясендә, Су спорт төрләре сарае каршындагы утрауда, шулай ук шәһәр күлләре һәм яр буе парклары ярларын төзекләндергәндә торгызырбыз.</span> </p> <h3> <b><span style="color: #222222;">«Үсемлекләр утыртканда дымлылыкны, яктылык дәрәҗәсен, үсемлекләрнең башка төрләрен исәпкә алу мөһим»</span></b> </h3> <p align="center"> </p> <div class="detail-picture"> <img src="https://kzn.ru/upload/iblock/472/MMB_5759.jpg"> <p class="detail-picture__caption"> <br> </p> </div> <b><span style="color: #3d3d3d;">Алда салкынлар. Питомникта үсемлекләрне кышын карау ничек башкарылачак?</span></b> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">С.М.: </span></b><span style="color: #3d3d3d;">Хәзер бездә бары тик себер ирисы гына утыртылган, ә ул кырыс шартларга күнеккән, шуңа күрә өстәмә шартлар тудырмаячакбыз.</span> </p> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">Һәр үсемлек өчен үзенең үсеш шартлары кирәк – берсенә дымлылык, икенчесенә күбрәк кояш кирәк. Бу шартлар питомникта ничек барлыкка килә?</span></b> </p> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">С.М.: </span></b><span style="color: #3d3d3d;">Үсемлекләр утыртканда дымлылыкны, яктылык дәрәҗәсен, шулай ук үсемлекләрнең башка төрләрен исәпкә алу мөһим. Бу шартларны без микромәйданчыкларда (түтәлләрдә) саклыйбыз, чөнки территориянең 100 метрында шартлар төрле булырга мөмкин.</span> </p> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">Питомникта Татарстанда гына үсә торган үсемлекләрне утыртачаклармы яки башка төбәкләрдән китерелгән үсемлекләр дә булачакмы?</span></b> </p> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">С.М.: </span></b><span style="color: #3d3d3d;">Безнең максат – безнең регионга хас табигый берләшмәләрне торгызу, шуңа күрә безгә кыргый үсүче төрләр нәкъ менә Татарстан өчен кызыклы.</span> </p> <p align="center"> </p> <div class="detail-picture"> <img src="https://kzn.ru/upload/iblock/495/MMB_5751_870.jpg"> <p class="detail-picture__caption">   <br> </p> </div> <p> </p> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">Питомниктан кешеләр йөри алырлык парк ясау планлаштырыла микән?</span></b> </p> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">С.М: </span></b><span style="color: #3d3d3d;">Без парк территориясендә үсемлекләрнең сирәк төрләрен җыюны планлаштырабыз. Алга таба биредә күрсәткечләр һәм аншлаглар булган җәяүлеләр юллары барлыкка киләчәк. Шәһәр халкы зур булмаган экскурсияләр кысаларында питомникта яшәүчеләргә соклана алачак. Шулай ук мәктәп укучылары һәм студентлар өчен экскурсияләр дә планлаштырыла. Сүз уңаеннан, бездә Казан университетының табигать төзеклеге һәм судан файдалану кафедрасы белән килешүләр бар инде, студентлар курс һәм диплом эше сыйфатында әлеге территорияне төзекләндерү проекты белән шөгыльләнәчәк.</span> </p> <p> <span style="color: #3d3d3d;">Шулай да питомникның төп бурычы шәһәр территориясендә сирәк үсә торган үсемлекләрне үстерүдә булачак.</span> </p> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">Сезнең фикерегезчә, Казанда аерым алганда сирәк үсемлекләрне утырту өчен яшел зоналар һәм җәмәгать киңлекләре җитәрлекме?</span></b> </p> <p> <b><span style="color: #3d3d3d;">С.М.:</span></b><span style="color: #3d3d3d;"> Кызганычка каршы, болыннарга җитәрлек игътибар бирелми. Ә бит алар табигатьтә матдәләр әйләнешендә зур әһәмияткә ия. Төрле җирләр, мәсәлән, чокыр һәм болын, куаклык һәм сулык чикләре булган урыннарда төрләрнең иң күп төрлелеге барлыкка килә. Һәм шәһәр чигендә мондый участоклар җитәрлек – якынча 10. Аларны сакларга, экологик парклар булдырырга кирәк. Өстәвенә, бу махсус кертемнәр таләп итми – чүп контейнерларын урнаштыру һәм җәяүлеләр өчен юллар салу.</span> </p> <p> <span style="color: #3d3d3d;">Мәсәлән, кызыклы участокларның берсе Бертуган Батталовлар урамы буенда урнашкан, анда өч чакрымлы чокыр сузылган болын бар. Бу урында парк ясарга мөмкин, анда төрле төр үсемлек берләшмәләрен берләштерү мөмкинлеге бар. Әйтик, халык шәһәр читендә табигый ландшафтлар буйлап йөри, ә кышын чаңгыда шуа алачак. Шәһәрдә рекреация һәм әйләнә-тирә мохитне саклау максатларында аларны төзекләндергәндә зур акча таләп итми торган шундый ук участоклар тирә-юнь трассалары янында бар. Моны яңа участокларны кадастр белән рәсмиләштергәндә исәпкә алырга кирәк.</span> </p>

2021-09-03T09:13:00+0300