Күл урам, Степан-баши, Пантелеймон Жузе: экспертлар кемнең исемнәрен һәм нинди топонимнарны тәкъдим итә

Казан Мэриясендә Яңа Порт урамнары исемнәре буенча эшче төркемнең беренче утырышы узды

Фото: Марат Мөгыйнов

(Казан шәһәре KZN.RU, 20 нче ноябрь). Яңа Порт урамнары атамалары буенча эшче төркем киңәшмәсендә төрле чорлардагы күренекле татар һәм рус эшлеклеләренең исемнәре, истәлекле вакыйгалар һәм тарихи топонимнар арасында паритетны ничек сакларга кирәклеге турында фикер алыштылар.

Очрашу Казан Мэриясендә Казанның баш архитекторы Илсөяр Төхвәтуллина инициативасы белән тарихчылар, галимнәр, туган якны өйрәнүчеләр, Иске Татар бистәсе өлкәннәре, татар җәмәгать эшлеклеләре һәм «СМУ-88» Казан төзүчесе вәкилләре катнашында узды. Барлыгы 35 яңа урамга исем бирү планлаштырыла, алар Казан елга порты районында элеккеге сәнәгать зонасы территориясен комплекслы үстерү проектында салынган.

«Бу урынның тарихын белүегезгә, аның ничек үсеш алуына таянып, карарны кабул итәчәкбез, барысын да исәпкә алу һәм яңа урамнар атамасында урынның үзенчәлеген максималь рәвештә чагылдыру кирәк», – дип очрашуны ачты Илсөяр Төхвәтуллина.

Казан шәһәр Думасы секретаре, Топонимика буенча комиссия рәисе Альбина Рәфыйкова үз эшендә шәһәр үсешенә зур өлеш керткән кешеләрнең әлеге исемнәр банкын куллануын искәртте. Анда инде 63 фамилия бар. Яңа Портта кулланылмаячак тәкъдимнәр мәгълүмат банкын тулыландырачак һәм киләчәктә кулланылачак.

Киңәшмәдә катнашучылар берничә дистә мөмкин булган урам исемнәрен тәкъдим иттеләр, алар арасында күренекле тарихи шәхесләрнең исемнәре дә, Иске һәм Яңа Татар бистәләрендә яшәүчеләрнең топонимнары да бар иде. Мәсәлән, Иске Татар бистәсендә яшәүче Әнвәр Биктимеров Яңа Порт урамының төньяк өлешендәге урамнарны әлеге территориядә элек булган кечкенә күлләр системасы хөрмәтенә тарихи исемнәр белән «Акком масты» (Белые пески) һәм «Күл урам» (Озерная улица) дип атарга тәкъдим итә. «Балачагыбыз шунда үтте, без анда су коендык», – дип искә алды шәһәрнең башка өлкән абзые Рушан Шәмсетдинов.

Бөтендөнья татар яшьләре форумы рәисе урынбасары, тарихчы Айрат Фәйзрахманов Казанның танылган Апанаевлар һәм Алкиннар династияләренең фамилияләренә игътибар итте. Бу гаиләләр Иске һәм Яңа Татар бистәләре территорияләрен формалаштыру чорына зур өлеш кертәләр. Яңа объектлар өчен тәкъдим буларак Фәйзрахманов «Идел йорт» топонимын кулланырга тәкъдим итә – күп кенә дастаннарда һәм гаетләрдә (фольклор әсәрләренең бер төре) ул Болгар дәүләтенең альтернатив исеме буларак яңгырый.

Дискуссия барышында ТР Фәннәр академиясенең Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институты директоры Искәндәр Гыйләҗев урамнарның яңа исемнәрен сайлаганда татар һәм рус фамилияләре, шулай ук хатын-кызлар арасында күренекле шәхесләр арасында паритет кирәклегенә игътибар итте. Галим исемнәрне квартал саен бирергә тәкъдим итә: рәссамнарга, сәнәгатьчеләргә, язучыларга һ.б. Ул шулай ук исемнәргә һәм фамилияләргә генә игътибар итмәскә чакырды: «Урамнар төрле булырга тиеш. Күнче, Сафьян – искиткеч исемнәр. Һәм без тарихи вакыйгаларны җирлеккә бәйләп фантазияне уята һәм искә төшерә алабыз», – дип билгеләп үтте Гыйләҗев.

Җавап итеп Әнвәр Биктимеров автовокзал янындагы Яңа Татар бистәсендәге бер урынның тарихи рәвештә «Степан-баши» дип аталуын искә төшерде: «Бу ни белән бәйле – билгесез, әмма җирле халык аны белә, һәм, очрашу билгеләргә кирәк булса, Степан-башига кил, дияләр иде», - дип сөйләде ул.

Казанның яшь экскурсоводлар берләшмәсе исеменнән «Иске шәһәр» префекты Айрат Фәизов тәкъдимнәр исемлегенә Россия тарихчысы Пантелеймон Жузе исемен кертте. Чыгышы буенча гарәп булган тарихчы Казан университетында эшләгән, Казанда татар телен өйрәнгән һәм XX гасыр башында гарәпләр өчен рус теленең беренче дәреслек авторы булган. Моннан тыш, Фәизов Леонид Филатов исеменә игътибар итте – РФ халык артисты, танылган актер, шагыйрь һәм драматург Казанда туган.

Киңәшмә ахырында Илсөяр Төхвәтуллина катнашучылардан тәкъдимнәрне тарихи вакыйгалар белән тулыландыруны һәм нинди исемнәрне төп урамнарга, кайсыларын икенчел урамнарга биреп булуны сорады. Баш архитектор билгеләп үткәнчә, бу эшче төркемнең беренче утырышы гына, киләчәктә мондый очрашулар дәвам итәчәк.

Искәртеп узабыз, экспертларны, тарихчыларны һәм төбәкне өйрәнүчеләрне Яңа Порт урамнары атамасына җәлеп итү идеясе татар шәһәр җәмгыяте белән очрашу барышында туды. Очрашуны Казанның «СМУ-88» төзүчесе елга порты районындагы территориянең редевелопменты контекстында милли үзенчәлекне саклау һәм үстерү алымнары турында фикер алышу өчен башлап җибәрде.

Шулай ук укыгыз

Барлык яңалыклар

<div class="detail-picture"> <img src="https://kzn.ru/upload/iblock/694/694b1a3a592fd3a8d415c9ac5c2fef49.jpg"> Фото: Марат Мөгыйнов </div> (Казан шәһәре KZN.RU, 20 нче ноябрь). Яңа Порт урамнары атамалары буенча эшче төркем киңәшмәсендә төрле чорлардагы күренекле татар һәм рус эшлеклеләренең исемнәре, истәлекле вакыйгалар һәм тарихи топонимнар арасында паритетны ничек сакларга кирәклеге турында фикер алыштылар. Очрашу Казан Мэриясендә Казанның баш архитекторы Илсөяр Төхвәтуллина инициативасы белән тарихчылар, галимнәр, туган якны өйрәнүчеләр, Иске Татар бистәсе өлкәннәре, татар җәмәгать эшлеклеләре һәм «СМУ-88» Казан төзүчесе вәкилләре катнашында узды. Барлыгы 35 яңа урамга исем бирү планлаштырыла, алар Казан елга порты районында элеккеге сәнәгать зонасы территориясен комплекслы үстерү проектында салынган. «Бу урынның тарихын белүегезгә, аның ничек үсеш алуына таянып, карарны кабул итәчәкбез, барысын да исәпкә алу һәм яңа урамнар атамасында урынның үзенчәлеген максималь рәвештә чагылдыру кирәк», – дип очрашуны ачты Илсөяр Төхвәтуллина. Казан шәһәр Думасы секретаре, Топонимика буенча комиссия рәисе Альбина Рәфыйкова үз эшендә шәһәр үсешенә зур өлеш керткән кешеләрнең әлеге исемнәр банкын куллануын искәртте. Анда инде 63 фамилия бар. Яңа Портта кулланылмаячак тәкъдимнәр мәгълүмат банкын тулыландырачак һәм киләчәктә кулланылачак. Киңәшмәдә катнашучылар берничә дистә мөмкин булган урам исемнәрен тәкъдим иттеләр, алар арасында күренекле тарихи шәхесләрнең исемнәре дә, Иске һәм Яңа Татар бистәләрендә яшәүчеләрнең топонимнары да бар иде. Мәсәлән, Иске Татар бистәсендә яшәүче Әнвәр Биктимеров Яңа Порт урамының төньяк өлешендәге урамнарны әлеге территориядә элек булган кечкенә күлләр системасы хөрмәтенә тарихи исемнәр белән «Акком масты» (Белые пески) һәм «Күл урам» (Озерная улица) дип атарга тәкъдим итә. «Балачагыбыз шунда үтте, без анда су коендык», – дип искә алды шәһәрнең башка өлкән абзые Рушан Шәмсетдинов. Бөтендөнья татар яшьләре форумы рәисе урынбасары, тарихчы Айрат Фәйзрахманов Казанның танылган Апанаевлар һәм Алкиннар династияләренең фамилияләренә игътибар итте. Бу гаиләләр Иске һәм Яңа Татар бистәләре территорияләрен формалаштыру чорына зур өлеш кертәләр. Яңа объектлар өчен тәкъдим буларак Фәйзрахманов «Идел йорт» топонимын кулланырга тәкъдим итә – күп кенә дастаннарда һәм гаетләрдә (фольклор әсәрләренең бер төре) ул Болгар дәүләтенең альтернатив исеме буларак яңгырый. Дискуссия барышында ТР Фәннәр академиясенең Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институты директоры Искәндәр Гыйләҗев урамнарның яңа исемнәрен сайлаганда татар һәм рус фамилияләре, шулай ук хатын-кызлар арасында күренекле шәхесләр арасында паритет кирәклегенә игътибар итте. Галим исемнәрне квартал саен бирергә тәкъдим итә: рәссамнарга, сәнәгатьчеләргә, язучыларга һ.б. Ул шулай ук исемнәргә һәм фамилияләргә генә игътибар итмәскә чакырды: «Урамнар төрле булырга тиеш. Күнче, Сафьян – искиткеч исемнәр. Һәм без тарихи вакыйгаларны җирлеккә бәйләп фантазияне уята һәм искә төшерә алабыз», – дип билгеләп үтте Гыйләҗев. Җавап итеп Әнвәр Биктимеров автовокзал янындагы Яңа Татар бистәсендәге бер урынның тарихи рәвештә «Степан-баши» дип аталуын искә төшерде: «Бу ни белән бәйле – билгесез, әмма җирле халык аны белә, һәм, очрашу билгеләргә кирәк булса, Степан-башига кил, дияләр иде», - дип сөйләде ул. Казанның яшь экскурсоводлар берләшмәсе исеменнән «Иске шәһәр» префекты Айрат Фәизов тәкъдимнәр исемлегенә Россия тарихчысы Пантелеймон Жузе исемен кертте. Чыгышы буенча гарәп булган тарихчы Казан университетында эшләгән, Казанда татар телен өйрәнгән һәм XX гасыр башында гарәпләр өчен рус теленең беренче дәреслек авторы булган. Моннан тыш, Фәизов Леонид Филатов исеменә игътибар итте – РФ халык артисты, танылган актер, шагыйрь һәм драматург Казанда туган. Киңәшмә ахырында Илсөяр Төхвәтуллина катнашучылардан тәкъдимнәрне тарихи вакыйгалар белән тулыландыруны һәм нинди исемнәрне төп урамнарга, кайсыларын икенчел урамнарга биреп булуны сорады. Баш архитектор билгеләп үткәнчә, бу эшче төркемнең беренче утырышы гына, киләчәктә мондый очрашулар дәвам итәчәк. Искәртеп узабыз, экспертларны, тарихчыларны һәм төбәкне өйрәнүчеләрне Яңа Порт урамнары атамасына җәлеп итү идеясе татар шәһәр җәмгыяте белән очрашу барышында туды. Очрашуны Казанның «СМУ-88» төзүчесе елга порты районындагы территориянең редевелопменты контекстында милли үзенчәлекне саклау һәм үстерү алымнары турында фикер алышу өчен башлап җибәрде.