Укучыларга имтиханнар аркасындагы стрессны ничек җиңәргә, олы тормыштан курыкмаска һәм киләчәкне планлаштырырга – психолог Елена Муллагалиева белән әңгәмә

«Таяныч» хезмәте белгече KZN.RU порталы сорауларына җавап бирде һәм үз-үзеңне көйләү ысуллары һәм практикалары турында сөйләде

Фото: Денис Гордийко

(Казан шәһәре KZN.RU, 7 нче июль, Татьяна Марюхова). Югары сыйныфны тәмамлаучылар өчен иң кызу вакыт – дәүләт йомгаклау аттестациясен тапшыру һәм белем бирүнең киләсе дәрәҗәсендәге уку йортларына керү. Быел Татарстан башкаласында 19 меңгә якын укучы мәктәп тәмамлый. «Таяныч» психология хезмәте белгече Елена Муллагалиева KZN.RU порталына мәктәп укучыларына стрессны ничек җиңәргә һәм имтихан нәтиҗәләрен «экологик» чиста бәяләргә, моның өчен психолог нәрсә эшли ала, шулай ук яшүсмерләргә олы тормыштан куркудан һәм киләчәген планлаштырудан ничек туктарга икәнлеген сөйләде.

«Без мәктәп психологлары түгел, без балаларның билгеләрен дә, аларның ниндидер хаталарын да белмибез»

Практика күрсәткәнчә, укучылар психологларга студентларга караганда сирәгрәк мөрәҗәгать итәләр. Чөнки алар белгечкә бару мөмкинлеге турында җитәрлек белмиләр. Өстәвенә, курку да бар. Шуңа да карамастан, имтиханнар темасы ярдәм үзәкләренә килүчеләрнең популяр соравы.

Елена Муллагалиева фикеренчә, психологларның бурычлары башка. «Без имтиханнарда яки теләсә нинди стресслы ситуациядә кулланыла торган үз-үзеңне көйләү ысулларын һәм алымнарын өйрәтә алган кешеләр. Яшүсмерләр безгә ярдәм сорап мөрәҗәгать итә алуларын төгәл аңламыйлар, без балаларның билгеләрен белмибез һәм алар турында, бигрәк тә аларның ниндидер хаталары турында сорамаячакбыз», – дип фикер йөртә белгеч.

Психологларга барганда шулай ук гаепләүдән курку да бар – ул беренче сеансларда була. Шул ук вакытта, терапия узганнан соң һәм дуслары белән булган хәл турында фикер алышканнан соң, бу бетә.

«Әлбәттә, терапия турында сүз барганда, белгеч балага имтихан алдыннан эш башланган очракта гына ярдәм итә ала. Кеше тыныч булганда, ул мәгълүматны яхшырак истә калдыра, үз-үзен яхшырак контрольдә тота һәм мәгълүматны үзләштерә. Белгеч үз-үзенә ышаныч, үзеңне бәяләү, имтиханнарны тапшыруны мотивацияләү мәсьәләсе белән эшли. Кемдер белгечлеккә керү өчен имтиханнарны уңышлы тапшырырга, кемдер якыннарын яки үзен сөендерергә тели, ә кемдер өчен бу ниндидер азарт», – диде спикер.

Имтихан тапшырганда һәм нәтиҗәләрдән соң нинди киң таралган эмоциональ реакцияләр була?

Алар арасында – белемсезлектән курку, борчылу һәм өнсез калу. Моны җиңү өчен яшьләр белән эш итүдә көйләү ысуллары ярдәм итә ала. Белгечләр аларны аттестация башланганчы бер көн алдан өйрәнергә түгел, ә имтиханнар башланганчы эшләргә кирәк дип белдерә. Имтиханнарны тапшыру өчен психик әзерлек белән беррәттән психологик яктан да әзерләнү мөһим.

Елена Муллагалиева үз-үзеңне көйләүнең ике нәтиҗәле ысулы турында сөйләде – җиргә төшү, ул кешенең эчке халәте һәм тышында нәрсә баруын көйләргә мөмкинлек бирә. «Тәнегезне тою, аяк-кулларны сизү, яки, мәсәлән, сулыш темпы, арка торышы. Әгәр кеше тәнен тоя икән, аның тәнендә борчылу булмаячак», – дип аңлата ул.

Икенче ысул психологиядә «биш ысул» дип атала. Үз тирәңдә биш ак төстәге әйбер табарга тиешсең, аннан – дүрт тавыш, өч әйбер (аларны тактиль тоярга), ике ис. Әлеге практика ахырында тыныч итеп тирән сулыш алырга кирәк, шуннан соң биремне үтәүгә керешергә мөмкин.

Югары имтихан нәтиҗәләрен алу психологик халәткә ничек тәэсир итә ала?

«Таяныч» психологик хезмәт белгече фикеренчә, мондый теләк начар тәэсир итәргә мөмкин. Яшүсмергә үзләрен оптималь хәлдә тотарга мөмкинлек бирә торган тормыш режимын төзергә кирәк. Бу очракта гына имтиханнарга әзерлек эффектив булачак, һәм ахыргы нәтиҗә турында борчылу әкренләп китәчәк.

«Имтиханны яхшы тапшырырга кирәк булганда, туганнар да көтә, үзең дә өметләнәсең. Бала әти-әнисе орышыр дип уйлый башлый. Монда ахыргы нәтиҗәдән бераз аерылу һәм бөтен игътибарны процесска багышлау мөһим: әзерлек өчен консультацияләргә йөрү, йокы, ашау һәм эчү режимын төзү», – дип саный ул.

«Яшүсмерне ничек дөрес итеп хыялларыннан җиргә төшерергә һәм аларга юнәлеш бирергә»

Мәктәптән соң уңышның мөһим өлеше – кем булырга теләгәнеңне, нинди һөнәр алырга теләгәнеңне һәм кайда укырга планлаштырганыңны аңлау. Һөнәри юнәлеш бирү мәсьәләсе яшүсмерләр арасында гына түгел, ә өлкәннәр арасында да популяр. Моны аңларга булышуның беренче ысулы – дөрес белгеч табу һәм кем булырга теләгәнеңне ачыклау.

Ата-аналарга балаларына дөрес юнәлеш бирергә, олы тормыш турында сөйләргә һәм ниндидер бурычларны үзләре үтәргә, шулай ук балалары белән аларның киләчәге турында сөйләшергә онытмаска кирәк.

«Яшүсмерләрне хыялларыннан «җиргә төшерү»не дөрес итеп башкарырга кирәк. Мәсәлән, кемдер: «Мин иҗат итәчәкмен, җырлаячакмын, рәсем ясаячакмын һәм моның өчен миңа түләячәкләр», – ди. Һәм мин моның өчен кайда өйрәтүләрен сорыйм. Әлеге сорауга балалар моның өчен өйрәнергә дә кирәкмени дип шаккаталар. Бу җавапны ишеткәч, мин клиентның мотивациясе белән эшли башлыйм һәм аның тормышта нинди юнәлештә хәрәкәт итәргә теләвен аңлыйм», – дип уртаклашты Елена Муллагалиева.

Балага олы тормыштан куркуны ничек җиңәргә?

«Әлбәттә, һәр кешенең үсү этапларын әкренләп үтүе мөһим. Алар төрле кешеләрдә төрле булырга мөмкин. Барысына да үсәргә кирәк, әмма әлеге процессның барлык этапларын үтү зарур», – ди «Таяныч» психологик хезмәт белгече.

Елена Муллагалиева фикеренчә, «җиңелчә акылсызлык» чоры шәхес үсеше ягыннан тормышта файдалы. «Әлбәттә, олы тормыш – җаваплылык, ниндидер курку, әмма анда сайлау иреге һәм мөмкинлекләр күбрәк. Балага әлеге якны күрсәтә алу мөһим. Курку белән көрәшмәгез, киресенчә, игътибарны читкә юнәлтү мөһимлеген җиткерегез», – дип нәтиҗә ясады психолог.

Исегезгә төшерәбез, бүген Казанда «Ышаныч» психология үзәгенең ун бүлеге эшли, алар бөтен шәһәр буенча урнашкан. Ел саен аларда 14 яшьтән 35 яшькә кадәрге 50 мең яшүсмер һәм яшь кеше психологик ярдәм ала.

Фото: Денис Гордийко, «Ышаныч» үзәге

Шулай ук укыгыз

Барлык яңалыклар

<p> </p> <div class="detail-picture"> <img src="https://kzn.ru/upload/iblock/76a/76a238b67e84d8b4ebe9b057dd8f3401.jpg"> <p class="detail-picture__caption"> Фото: Денис Гордийко </p> </div> (Казан шәһәре KZN.RU, 7 нче июль, Татьяна Марюхова). Югары сыйныфны тәмамлаучылар өчен иң кызу вакыт – дәүләт йомгаклау аттестациясен тапшыру һәм белем бирүнең киләсе дәрәҗәсендәге уку йортларына керү. Быел Татарстан башкаласында 19 меңгә якын укучы мәктәп тәмамлый. «Таяныч» психология хезмәте белгече Елена Муллагалиева KZN.RU порталына мәктәп укучыларына стрессны ничек җиңәргә һәм имтихан нәтиҗәләрен «экологик» чиста бәяләргә, моның өчен психолог нәрсә эшли ала, шулай ук яшүсмерләргә олы тормыштан куркудан һәм киләчәген планлаштырудан ничек туктарга икәнлеген сөйләде. <p> </p> <h3>«Без мәктәп психологлары түгел, без балаларның билгеләрен дә, аларның ниндидер хаталарын да белмибез»</h3> <p> Практика күрсәткәнчә, укучылар психологларга студентларга караганда сирәгрәк мөрәҗәгать итәләр. Чөнки алар белгечкә бару мөмкинлеге турында җитәрлек белмиләр. Өстәвенә, курку да бар. Шуңа да карамастан, имтиханнар темасы ярдәм үзәкләренә килүчеләрнең популяр соравы. </p> <p> Елена Муллагалиева фикеренчә, психологларның бурычлары башка. «Без имтиханнарда яки теләсә нинди стресслы ситуациядә кулланыла торган үз-үзеңне көйләү ысулларын һәм алымнарын өйрәтә алган кешеләр. Яшүсмерләр безгә ярдәм сорап мөрәҗәгать итә алуларын төгәл аңламыйлар, без балаларның билгеләрен белмибез һәм алар турында, бигрәк тә аларның ниндидер хаталары турында сорамаячакбыз», – дип фикер йөртә белгеч. </p> <p> Психологларга барганда шулай ук гаепләүдән курку да бар – ул беренче сеансларда була. Шул ук вакытта, терапия узганнан соң һәм дуслары белән булган хәл турында фикер алышканнан соң, бу бетә. </p> <p> <img src="https://kzn.ru/upload/iblock/30c/30c906ad6e6f3f2312ba307b78b9dcf5.jpg" class="img-left"> <br> </p> <p> «Әлбәттә, терапия турында сүз барганда, белгеч балага имтихан алдыннан эш башланган очракта гына ярдәм итә ала. Кеше тыныч булганда, ул мәгълүматны яхшырак истә калдыра, үз-үзен яхшырак контрольдә тота һәм мәгълүматны үзләштерә. Белгеч үз-үзенә ышаныч, үзеңне бәяләү, имтиханнарны тапшыруны мотивацияләү мәсьәләсе белән эшли. Кемдер белгечлеккә керү өчен имтиханнарны уңышлы тапшырырга, кемдер якыннарын яки үзен сөендерергә тели, ә кемдер өчен бу ниндидер азарт», – диде спикер. </p> <h3> Имтихан тапшырганда һәм нәтиҗәләрдән соң нинди киң таралган эмоциональ реакцияләр була? </h3> <p> Алар арасында – белемсезлектән курку, борчылу һәм өнсез калу. Моны җиңү өчен яшьләр белән эш итүдә көйләү ысуллары ярдәм итә ала. Белгечләр аларны аттестация башланганчы бер көн алдан өйрәнергә түгел, ә имтиханнар башланганчы эшләргә кирәк дип белдерә. Имтиханнарны тапшыру өчен психик әзерлек белән беррәттән психологик яктан да әзерләнү мөһим. </p> <p> Елена Муллагалиева үз-үзеңне көйләүнең ике нәтиҗәле ысулы турында сөйләде – җиргә төшү, ул кешенең эчке халәте һәм тышында нәрсә баруын көйләргә мөмкинлек бирә. «Тәнегезне тою, аяк-кулларны сизү, яки, мәсәлән, сулыш темпы, арка торышы. Әгәр кеше тәнен тоя икән, аның тәнендә борчылу булмаячак», – дип аңлата ул. </p> <p> Икенче ысул психологиядә «биш ысул» дип атала. Үз тирәңдә биш ак төстәге әйбер табарга тиешсең, аннан – дүрт тавыш, өч әйбер (аларны тактиль тоярга), ике ис. Әлеге практика ахырында тыныч итеп тирән сулыш алырга кирәк, шуннан соң биремне үтәүгә керешергә мөмкин. </p> <h3> Югары имтихан нәтиҗәләрен алу психологик халәткә ничек тәэсир итә ала? </h3> <p> «Таяныч» психологик хезмәт белгече фикеренчә, мондый теләк начар тәэсир итәргә мөмкин. Яшүсмергә үзләрен оптималь хәлдә тотарга мөмкинлек бирә торган тормыш режимын төзергә кирәк. Бу очракта гына имтиханнарга әзерлек эффектив булачак, һәм ахыргы нәтиҗә турында борчылу әкренләп китәчәк. </p> <p> <img src="https://kzn.ru/upload/iblock/44a/44a5815e262f7b5e145e120f86a56fee.jpg" class="img-left"> <br> </p> <p> «Имтиханны яхшы тапшырырга кирәк булганда, туганнар да көтә, үзең дә өметләнәсең. Бала әти-әнисе орышыр дип уйлый башлый. Монда ахыргы нәтиҗәдән бераз аерылу һәм бөтен игътибарны процесска багышлау мөһим: әзерлек өчен консультацияләргә йөрү, йокы, ашау һәм эчү режимын төзү», – дип саный ул. </p> <h3> «Яшүсмерне ничек дөрес итеп хыялларыннан җиргә төшерергә һәм аларга юнәлеш бирергә» </h3> <p> Мәктәптән соң уңышның мөһим өлеше – кем булырга теләгәнеңне, нинди һөнәр алырга теләгәнеңне һәм кайда укырга планлаштырганыңны аңлау. Һөнәри юнәлеш бирү мәсьәләсе яшүсмерләр арасында гына түгел, ә өлкәннәр арасында да популяр. Моны аңларга булышуның беренче ысулы – дөрес белгеч табу һәм кем булырга теләгәнеңне ачыклау. </p> <p> <img src="https://kzn.ru/upload/iblock/454/45447e03f59e8b472271791fcf8f6f39.jpg" class="img-left"> <br> </p> <p> Ата-аналарга балаларына дөрес юнәлеш бирергә, олы тормыш турында сөйләргә һәм ниндидер бурычларны үзләре үтәргә, шулай ук балалары белән аларның киләчәге турында сөйләшергә онытмаска кирәк. </p> <p> «Яшүсмерләрне хыялларыннан «җиргә төшерү»не дөрес итеп башкарырга кирәк. Мәсәлән, кемдер: «Мин иҗат итәчәкмен, җырлаячакмын, рәсем ясаячакмын һәм моның өчен миңа түләячәкләр», – ди. Һәм мин моның өчен кайда өйрәтүләрен сорыйм. Әлеге сорауга балалар моның өчен өйрәнергә дә кирәкмени дип шаккаталар. Бу җавапны ишеткәч, мин клиентның мотивациясе белән эшли башлыйм һәм аның тормышта нинди юнәлештә хәрәкәт итәргә теләвен аңлыйм», – дип уртаклашты Елена Муллагалиева. </p> <h3> Балага олы тормыштан куркуны ничек җиңәргә? </h3> <p> «Әлбәттә, һәр кешенең үсү этапларын әкренләп үтүе мөһим. Алар төрле кешеләрдә төрле булырга мөмкин. Барысына да үсәргә кирәк, әмма әлеге процессның барлык этапларын үтү зарур», – ди «Таяныч» психологик хезмәт белгече. </p> <p> Елена Муллагалиева фикеренчә, «җиңелчә акылсызлык» чоры шәхес үсеше ягыннан тормышта файдалы. «Әлбәттә, олы тормыш – җаваплылык, ниндидер курку, әмма анда сайлау иреге һәм мөмкинлекләр күбрәк. Балага әлеге якны күрсәтә алу мөһим. Курку белән көрәшмәгез, киресенчә, игътибарны читкә юнәлтү мөһимлеген җиткерегез», – дип нәтиҗә ясады психолог. </p> <p> Исегезгә төшерәбез, бүген Казанда «Ышаныч» психология үзәгенең ун бүлеге эшли, алар бөтен шәһәр буенча урнашкан. Ел саен аларда 14 яшьтән 35 яшькә кадәрге 50 мең яшүсмер һәм яшь кеше психологик ярдәм ала. </p> <p> <i>Фото: Денис Гордийко, «Ышаныч» үзәге</i> </p>